2022

Poznaj CITIZENPLAN bliżej

kontakt@citizenplan.pl

Geokonsultacje internetowe, ankieta z mapą, geoankieta, e-partycypacja GIS… wiele określeń (mniej i bardziej trafnych) na określenie tego, co nazywane jest coraz częściej geopartycypacją (ang. geoparticipation). Rozumiana jest ona jako wykorzystywanie systemów informacji geograficznej na rzecz mapowania (kartowania) partycypacyjnego. Nurt ten zakłada, że mieszkańcy nie są wyłącznie obiektem procesów planistycznych (jako użytkownicy zaplanowanej i zagospodarowanej przestrzeni geograficznej), ale stanowią także twórcę tych działań, co nawiązuje do ujęcia mieszkańców jako podmiotu w procesach decyzyjnych w gospodarce przestrzennej. Żeby w pełni zrozumieć czym są konsultacje internetowe w planowaniu przestrzennym bazujące na systemach informacji geograficznej oraz jaki jest ich cel musimy cofnąć się o około 30 lat wstecz – do lat 90. XX wieku, kiedy powstało pojęcie partycypacyjnych systemów informacji geograficznej (PPGIS).

Od tego się zaczęło

Partycypacyjne systemy informacji geograficznej (PPGIS) wywodzą się z systemów informacji geograficznej będących od lat 60. XX wieku nieodłącznym narzędziem wykorzystywanym w procesie planowania przestrzennego (w celu pozyskiwania, gromadzenia, analizy oraz prezentacji zjawisk przestrzennych), w tym przede wszystkim w procesach podejmowania decyzji. Początkowo systemy informacji geograficznej stosowane były wyłącznie przez specjalistów zajmujących się analizami przestrzennymi i podejmowaniem decyzji w odniesieniu do zagospodarowania i planowania przestrzennego. Wraz z pojawieniem się komputerów osobistych i pierwszego dedykowanego im oprogramowania GIS pojawiła się perspektywa rozpowszechnienia systemów informacji geograficznej na inne grupy użytkowników zbiegła się ona z zapoczątkowaną w latach 80. krytyką technokratycznego, niemalże elitarnego, zastosowania GIS-u, zwracając jednocześnie uwagę na szerszy potencjał stosowanych metod i narzędzi. Pojawiły się nurty takie jak „critical GIS”, „feminist GIS”, które zwracały uwagę na społeczną rolę GIS, kwestię marginalizacji określonych grup w jego stosowaniu oraz specyfikę stosowanych metod badawczych. Dyskusje na temat roli systemów informacji geograficznej w latach 90-tych określone zostały wręcz jako „GIS wars”. Zaczęto obserwować tendencję do wykorzystywania systemów informacji geograficznej w celu wzbogacania bazy danych przestrzennych warstwami dotyczącymi doświadczeń i wiedzy użytkowników przestrzeni – mieszkańców. Zaczęły wykształcać się nowe koncepcje i techniki wykorzystywania GIS-u, które zorientowane były na uspołecznianie procesów planistycznych. W Stanach Zjednoczonych w połowie lat 90. XX wieku zaczęto proponować takie koncepcje i terminy jak bottom-up GIS (BUGIS), group-based GIS, czy też collaborative GIS. Stanowiły one alternatywne podejście do systemów informacji geograficznej. Zapoczątkowało to fazę dominacji użytkowników w rozwoju GIS, prowadzącą do powstania społeczeństwa (geo)informacyjnego. Idea zastosowania systemów informacji geograficznej do procesu włączania mieszkańców w procesy planistyczne powstała jako przeciwwaga do stanu marginalizacji mieszkańców (i ich wiedzy) w procesach decyzyjnych.

Równolegle z powstawaniem tych nurtów społeczeństwo zaczynało wchodzić w latach 90. XX wieku w erę Internetu, bez którego obecne partycypacyjne systemy informacji geograficznej, a zatem i geopartycypacja, nie miałyby możliwości rozwoju. Pojęcie „Public Participation Geographic Information Systems”, ukonstytuowane zostało w 1996 roku podczas spotkań National Center for Geographic Information and Analysis. Ideą jaka stała za powstaniem zarówno koncepcji jak i pojęcia było wskazanie roli systemów informacji geograficznej we wspieraniu partycypacji społeczności lokalnych w planowaniu przestrzennym i związanym z nim decyzjami.

PPGIS miały stanowić formę integracji technologii służącej analizom przestrzennym i pryncypiów demokracji uczestniczącej. Nowe rozwiązania powstałe w erze Web 2.0, oparte na systemach informacji geograficznej (GIS), tzw. geoweb, wpłynęły na rozwój narzędzi i metod umożliwiających korzystanie z map internetowych - również przez osoby nieposiadające wcześniejszego profesjonalnego przygotowania.

We wczesnych badaniach PPGIS stosowano proste narzędzia, takie jak mapy papierowe (uczestnicy konsultacji nanosili informacje odręcznie przy użyciu długopisów, naklejek), później zaczęto stosować cyfrowe mapowanie za pomocą komputerów (dektop-based). Kolejnym krokiem w rozwoju PPGIS było wykorzystanie Internetu (web-based GIS) oraz aplikacji opartych na mapach internetowych (geoweb).

Era Internetu i aplikacji mobilnych

Lata 2000. stanowiły początek nowej ery Internetu – Web 2.0, charakteryzującej się możliwościami tworzenia treści przez użytkowników sieci (user-generated content). Rozwój Web 2.0 przyczynił się do powstania internetowych serwisów informacji geograficznej (geoweb) dostępnych dla ogółu społeczeństwa, dzięki czemu dane przestrzenne przestały być wytwarzane wyłącznie przez instytucje rządowe. To właśnie dostępność i intuicyjność usług geoweb z punktu widzenia PPGIS stanowi ich ogromny potencjał do zwiększania uczestnictwa obywateli. W 2006 roku stworzone zostały jeden z największych i najbardziej rozpoznawalnych serwisów mapowych, których treści tworzone są przez ich użytkowników, nie posiadających profesjonalnych kwalifikacji w zakresie informacji przestrzennych – Wikimapia i OpenStreetMap. Poza brakiem specjalizacji, autorów treści przestrzennych dostępnych w tych serwisach charakteryzuje je wolontariacka i bezinteresowna (w aspektach finansowych) postawa. Z tego też względu to nowe podejście w zakresie GIS Goodchild (2007) nazwał volunteered geographic information (VGI). Każda z osób posiadających dostęp do Internetu może zamieszczać na mapie obiekty i informacje na ich temat, uzupełniając je np. o zdjęcia. Znaczenie tego typu serwisów odgrywa potencjalnie bardzo dużą rolę w przypadku zdarzeń nagłych – takich jak trzęsienia ziemi, tsunami, powodzie, kiedy informacja satelitarna zostaje przekazywana z opóźnieniem i może być niekompletna ze względu na warunki pogodowe (np. zachmurzenie). W takich przypadkach osoby przebywające w pobliżu miejsca wydarzenia stanowią najlepsze i najszybsze źródło informacji. Goodchild w odniesieniu do takiego procesu sformułował pojęcie humans as sensors definiowane jako zbiór inteligentnych, mobilnych czujników, wyposażonych w umiejętności interpretacji i integracji informacji z przestrzeni, od podstawowych w przypadku małych dzieci po wysoko rozwinięte, jak np. naukowców w terenie. Ze względu na jakość informacji, której poziom jest w tym przypadku ściśle związany z odległością od zjawiska, VGI największe znaczenie ma w kontekście lokalnym. Zakłada się tym samym, że najbardziej wiarygodne są informacje tworzone w odniesieniu do najbliższego otoczenia ich twórców.

Autor: Edyta Bąkowska-Waldmann

Inne artykuły