kontakt@citizenplan.pl
W 2003 roku w Finlandii, na gruncie psychologii poznawczej oraz geografii behawioralnej powstała metoda SoftGIS. Jej ideą jest włączenie wiedzy mieszkańców w proces planowania przestrzennego, poprzez pozyskiwanie informacji miękkich (soft) na temat codziennych ścieżek życia, odczuć w stosunku do konkretnych miejsc oraz aktywności podejmowanych w przestrzeni a następnie włączenie ich do bazy danych GIS (hard) dotyczącej przestrzeni zagospodarowanej. Metoda SoftGIS wykreowana została w oparciu o idee towarzyszące koncepcji partycypacyjnych systemów informacji geograficznej (PPGIS). Tworzenie pomostu między planistami a mieszkańcami jest jednym z podstawowych celów SoftGIS i funkcjonujących w jej ramach narzędzi i technik, takich jak np. geoankieta.
Idea metodyki SoftGIS.
Źródło: Kahila i Kyttä (2009).
Metoda SoftGIS bliska jest tworzeniu map mentalnych, tj. wytwarzaniu informacji geograficznych przez nieposiadających umiejętności technicznych w tworzeniu map, tzw. neokartografów (ang. neocartographers). Ma ona silny związek z nurtem geografii behawioralnej, której przedmiotem badań są zachowania oraz wyobrażenia ludzi, a także ich preferencje przestrzenne. Stanowią one bardzo ważne, jednak rzadko stosowane, wytyczne określające oczekiwane kierunki decyzji planistycznych. W celach stosowania SoftGIS wyraźnie widoczne są kwestie na jakie zwracali uwagę Kevin Lynch w latach 60-tych w swojej książce „Obraz miasta”, czy też Wojciech Bonenberg w pracach poświęconych mapom emocjonalnym. Poza nawiązaniami do psychologii poznawczej oraz geografii behawioralnej oraz, co oczywiste planowania przestrzennego, twórcy metody kierowali się następującymi założenia:
pozyskiwanie wiedzy powinno następować za pomocą uzasadnionych naukowo, rzetelnych i etycznych metod,
rozwój tych metod powinien następować we współpracy z urbanistami i innymi podmiotami, które będą wykorzystywały zdobytą wiedzę w swojej pracy,
tworzone bazy danych powinny umożliwiać przeprowadzanie analiz geoinformacyjnych i statystycznych.
Metodyka SoftGIS może być stosowana w różnych skalach przestrzennych, dla różnych faz procesu projektowego i różnych problemów planistycznych. Metoda, choć została zainicjowana w Finlandii i jest tam z powodzeniem stosowana w praktyce planistycznej, rozwijana jest na całym świecie. Także w Polsce przykłady jej zastosowań z wykorzystaniem techniki geoankiety są obecne od niespełna 10 lat. Moje doświadczenie w jej zastosowaniu obejmuje m.in. badania diagnostyczne poświęcone sporządzeniu Mapy potrzeb lokalnych Śródmieścia Poznania, konsultacjom społecznym dotyczącym miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego - centrum Bielska-Białej oraz Osiedla Unii Europejskiej w Koszalinie.
Metoda SoftGIS nie jest tylko i wyłącznie zbieraniem informacji nt. sposobów korzystania z przestrzeni, odwiedzanych miejsc czy ich postrzegania. Kluczowe jest zauważenie relacji pomiędzy tymi informacjami a przekształceniami, jakie mogą nastąpić w przestrzeni dla poprawy jej bezpieczeństwa, jakości czy też możliwości z korzystania. Przykładem może być rozpoznanie potrzeb w zakresie realizacji inwestycji dotyczących budowy dróg rowerowych. Dzięki zbadaniu potrzeb rowerzystów możemy określić, w jakich obszarach jest najpilniejsza potrzeba budowy takich dróg, bądź modernizacji już istniejących - gdy dołączymy dodatkowo pytania dotyczące bezpieczeństwa. Innym przykładem może być badanie poświęcone najchętniej odwiedzanym przez mieszkańców miejscom - ich identyfikacja może przyczynić się do lepszego zaplanowania przystanków komunikacji publicznej, inwestycji poprawiających bezpieczeństwo, czy też identyfikacji problemów wpływających na jakość korzystania z tych miejsc.
Przykład wyników geoankiety dotyczących identyfikacji miejsc najchętniej odwiedzanych przez mieszkańców.
Źródło: raport z geoankiety dotyczącej śródmieścia Bielska-Białej (link).
Rola w procesach decyzyjnych takich technik jak geoankieta, zorientowanych na zebranie od mieszkańców informacji na temat przestrzeni, wiąże się z podnoszeniem poziomu partycypacji społecznej w procesach decyzyjnych. Wyniki właściwie przeprowadzonej diagnozy powinny stanowić swego rodzaju materiał planistyczny dla projektanta, miękką (nawiązującą do koncepcji SoftGIS) osnowę przestrzeni w granicach planu. O tym, co decyduje o użyteczności geoankiety pisałam tutaj.
Zainteresowanych stosowaniem tej metody w konsultacjach społecznych polecam kilka publikacji pochodzących z ośrodka, który zainicjował powstanie metody SoftGIS: