2022

Poznaj CITIZENPLAN bliżej

kontakt@citizenplan.pl

Popularne artykuły

Kartowanie partycypacyjne, jest wspólnym mianownikiem dla takich koncepcji jak VGI (volunteered geographic information), PGIS (participatory geographic information systems) oraz najbliższej mi – PPGIS (public participation geographic information systems). Oznacza ono w bardzo ogólnym ujęciu zaangażowanie (oddolne bądź odgórne) społeczeństwa w dostarczanie informacji na temat przestrzeni – jej postrzegania, użytkowania oraz zagospodarowania. Nowe rozwiązania powstałe w erze Web 2.0, oparte na systemach informacji geograficznej (GIS), tzw. geoweb, wpłynęły na rozwój narzędzi i metod umożliwiających korzystanie z map internetowych - również przez osoby nieposiadające wcześniejszego profesjonalnego przygotowania. Informacje gromadzone w ten sposób (np. za pomocą geoankiety) mogą stanowią przestrzenne zobrazowanie powszechnej lub unikalnej dla mieszkańców danego miejsca wiedzy.

Obok wiedzy eksperckiej dotyczącej zagospodarowania przestrzennego (np. istniejącej infrastruktury, struktury własności gruntów, uwarunkowań geologicznych itd.) wiedza mieszkańców jest coraz częściej doceniana w procesach decyzyjnych w gospodarce przestrzennej. Wiedza ta powinna służyć podejmowaniu lepszych decyzji na podstawie znajomości społecznych wartości dotyczących przestrzeni – relacji z miejscem i czynnikami, które je tworzą oraz postrzeganiem walorów danego otoczenia. Tym samym proces kartowania partycypacyjnego nie powinien być utożsamiany z podejmowaniem decyzji w oparciu o przybierające często sondażową formę konsultacji społecznych.

Tematykę kartowania partycypacyjnego dotyczącego walorów przestrzeni w swoich licznych badaniach i pracach naukowych podejmował Prof. Gregory Brown. Jego jedna z ostatnich prac opublikowanych w 2020 roku w czasopiśmie naukowym Applied Geography pt. Mapping place values: 10 lessons from two decades of public participation GIS empirical research stanowi podsumowanie 20 lat doświadczeń na temat identyfikowania walorów przestrzeni, którego podstawowe wnioski chciałabym przedstawić. W języku angielskim występują one jako place values, co w języku polskim dosłownie tłumaczyć powinniśmy jako „wartości miejsca”, jednak określenie to wydaje się być zbytnim uproszczeniem, nie posiadającym relacyjnego charakteru. Można także stwierdzić, że nie każda przestrzeń jest miejscem – przestrzeń, której nadamy emocjonalny stosunek może dopiero stać się miejscem. Pojęcie to często zastępowane jest także jako „landscape values”, co wydaje się być bliższe rozumieniu faktycznego podmiotu kartowania. Co więcej autorzy omawianego artykułu zwracają uwagę na silny związek walorów przestrzeni z usługami ekosystemu (można spotkać się ze sformułowaniem: social values for ecosystem services). Wynika to z licznych zbieżności w katalogu usług ekosystemu i walorów przestrzeni. 

Wartości przestrzeni, które możliwe są do scharakteryzowania w procesie kartowania partycypacyjnego obejmują:

• Walory estetyczne: atrakcyjne otoczenie (widok, zapach, dźwięki),
• Walory ekonomiczne (zasobowe): zasoby środowiska naturalnego (surowce, także zasoby sprzyjające rozwojowi turystyki),
• Walory rekreacyjne: czynniki sprzyjające podejmowaniu aktywności fizycznej w danym miejscu,
• Walory związane z podtrzymywaniem życia: przestrzenie służące regeneracji, np. oczyszczanie powietrza, wody,
• Walory biologiczne: miejsca o bogatych i zróżnicowanych ekosystemach,
• Walory służące badaniom/nauce: miejsca, w których możliwe jest poznawania przyrody ożywionej i nieożywionej,
• Walory duchowe: miejsca święte i posiadające wartość duchową,
• Walory esencjonalne: miejsca, które są wartościowe sam w sobie „dlatego, że są”,
• Walory historyczne: miejsca przedstawiające historię naturalną i cywilizacyjną,
• Walory doświadczalne w przyszłości: miejsca, w których przyszłe pokolenia będą mogły zobaczyć, jak funkcjonowała i wyglądała ziemia w przeszłości
• Walory utrzymujące nas przy życiu: miejsca, które służą zapewnianiu zasobów i wyżywienia służących zachowaniu nas przy życiu,
• Walory terapeutyczne: cechy miejsca wpływające na nasze zdrowie psychiczne,
• Walory kulturowe: odnoszące się do dziedzictwa i jego kontynuacji,
• Walory dzikiej przyrody: miejsca, które są wartościowe, ponieważ nie zostały zmienione przez człowieka,
• Walory społeczne: miejsca, które są ważne ze względu na kształtowanie interakcji społecznych,
• Walory indywidualne: inne walory, które mogą być istotne z indywidualnych względów.

Jakie wnioski wyciągnęli Gregory Brown wraz z Patem Reedem i Christopherem Raymondem na podstawie swoich doświadczeń? 

• Identyfikowane walory przestrzeni są ściśle związane z przywiązaniem osoby do danego miejsca, wartościami osobistymi jakie są przez nią wyznawane oraz cechami społeczno-demograficznymi.
• Identyfikowane walory są zależne od gęstości zabudowy – inne będą na obszarach silnie zurbanizowanych, inne na obszarach o mniejszej gęstości zabudowy i zaludnienia.
• Walory są związane z identyfikowaniem się z danym miejscem i jego cechami, w tym lokalną społecznością. W rezultacie zmiany zachodzące w przestrzeni wpływają na zmiany struktur, które je tworzą.
• Preferencje w zakresie identyfikowania walorów przestrzeni są odzwierciedleniem preferencji indywidualnych respondenta – np. osoby ceniące sobie kontakt z naturą częściej będą podkreślały walory środowiska naturalnego.
• Ich zróżnicowanie może być symptomem przyszłych konfliktów w zakresie zagospodarowania przestrzeni.
• Walory przestrzeni są stosunkowo uniwersalne na różnych obszarach i wśród różnych społeczności. Np. wysoko oceniane są: lasy, jeziora; nisko: obszary pokryte śniegiem, lodem; częściej podkreślane są walory ekonomiczne i społeczne na obszarach zurbanizowanych. Wzorce te można stosować charakteryzując obszary, w których nie prowadzono tego typu badań.
• Walory przestrzeni raczej są niezmienne w czasie – badania prowadzone na tym samym obszarze w odstępie kilkunastu lat dają podobne rezultaty.
• Identyfikowane walory są zależne od skali badania – inne będą dla regionu, inne dla miasta czy dzielnicy.

Walory przestrzenne, pomimo ich kluczowego znaczenia nie są wykorzystywane w procesach decyzyjnych. Dlaczego jest to jednak ważne? Po pierwsze – zidentyfikowane walory przestrzenne i aspekty, które na ich podstawie można wywnioskować są ważnym elementem tzw. evidence-based decision making, czyli podejmowania decyzji opartego na dowodach. Po drugie – decyzje zgodne ze zidentyfikowanymi walorami przestrzennymi sprzyjają ich większej społecznej akceptacji. Po trzecie – mogą (i powinny) one stanowić ważny argument przeciwko interesom określonych grup, działających dla własnego zysku bez poszanowania i uznania dobra wspólnego. Kartowanie walorów przestrzeni, choć jest obecnie stosunkowo łatwe do wykonania za pomocą aplikacji mobilnych i webowych, może być także wykonywane w sposób tradycyjny – poprzez nanoszenie ich przez zainteresowane osoby, bądź osoby wskazane w drodze doboru losowego lub celowego na tradycyjną, papierową mapę. Jest to jednak proces wymagający większego zaangażowania i czasochłonny. W sposób elektroniczny jest on dużo łatwiejszy do przeprowadzenia, szczególnie ze względu na stosunkowo łatwiejszy dostęp do respondentów oraz automatyczne generowanie bazy danych. Zapytania w zakresie identyfikacji walorów przestrzeni mogą obejmować wszystkie wcześniej wskazane elementy, jednak mogą one zostać także uproszczone i ograniczone do tych, które na podstawie wcześniejszych badań i analiz mogą mieć kluczowe znaczenie w procesie decyzyjnym. Uzyskane wyniki mogą pozwolić nam na wskazanie obszarów, które powinny podlegać szczególnej ochronie – np. przed zabudową, bądź zostać objęte inwestycjami pozwalającymi na wyeksponowanie tych walorów, a w określonych przypadkach – dostęp do nich. Rozbieżności w zakresie identyfikacji walorów przestrzeni w określonym miejscu, mogą sugerować potrzebę pogłębienia analiz i szczególnej rozwagi w procesie podejmowania decyzji, aby nie przyczynić się do zaistnienia konfliktów.

Więcej pozycji na ten temat:

Kahila-Tani M., Kytt. M., Geertman S., 2019. Does mapping improve public participation? Exploring the pros and cons of using public participation GIS in urban planning practices. Landscape and Urban Planning 186.

Brown G., Reed P., Raymond Ch. M., 2020. Mapping place values: 10 lessons from two decades of public participation GIS empirical research. Applied Geography, 116.

Babelon I., 2015. Mapping place values for the green, compact and healthy city: Interlinking

softGIS, sociotope mapping and communities of practice. TRITA-LWR Degree Project.

Yi-Fu Tuan, Przestrzeń i miejsce. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1987.

Brown, G. (2006). Mapping landscape values and development preferences: A method for tourism and residential development planning. International Journal of Tourism Research, 8(2).

Rantanen, H., & Kahila, M. (2009). The SoftGIS approach to local knowledge. Journal of Environmental Management, 90(6), 1981–1990.