kontakt@citizenplan.pl
Kartowanie partycypacyjne, jest wspólnym mianownikiem dla takich koncepcji jak VGI (volunteered geographic information), PGIS (participatory geographic information systems) oraz najbliższej mi – PPGIS (public participation geographic information systems). Oznacza ono w bardzo ogólnym ujęciu zaangażowanie (oddolne bądź odgórne) społeczeństwa w dostarczanie informacji na temat przestrzeni – jej postrzegania, użytkowania oraz zagospodarowania. Nowe rozwiązania powstałe w erze Web 2.0, oparte na systemach informacji geograficznej (GIS), tzw. geoweb, wpłynęły na rozwój narzędzi i metod umożliwiających korzystanie z map internetowych - również przez osoby nieposiadające wcześniejszego profesjonalnego przygotowania. Informacje gromadzone w ten sposób (np. za pomocą geoankiety) mogą stanowią przestrzenne zobrazowanie powszechnej lub unikalnej dla mieszkańców danego miejsca wiedzy.
Obok wiedzy eksperckiej dotyczącej zagospodarowania przestrzennego (np. istniejącej infrastruktury, struktury własności gruntów, uwarunkowań geologicznych itd.) wiedza mieszkańców jest coraz częściej doceniana w procesach decyzyjnych w gospodarce przestrzennej. Wiedza ta powinna służyć podejmowaniu lepszych decyzji na podstawie znajomości społecznych wartości dotyczących przestrzeni – relacji z miejscem i czynnikami, które je tworzą oraz postrzeganiem walorów danego otoczenia. Tym samym proces kartowania partycypacyjnego nie powinien być utożsamiany z podejmowaniem decyzji w oparciu o przybierające często sondażową formę konsultacji społecznych.
Tematykę kartowania partycypacyjnego dotyczącego walorów przestrzeni w swoich licznych badaniach i pracach naukowych podejmował Prof. Gregory Brown. Jego jedna z ostatnich prac opublikowanych w 2020 roku w czasopiśmie naukowym Applied Geography pt. Mapping place values: 10 lessons from two decades of public participation GIS empirical research stanowi podsumowanie 20 lat doświadczeń na temat identyfikowania walorów przestrzeni, którego podstawowe wnioski chciałabym przedstawić. W języku angielskim występują one jako place values, co w języku polskim dosłownie tłumaczyć powinniśmy jako „wartości miejsca”, jednak określenie to wydaje się być zbytnim uproszczeniem, nie posiadającym relacyjnego charakteru. Można także stwierdzić, że nie każda przestrzeń jest miejscem – przestrzeń, której nadamy emocjonalny stosunek może dopiero stać się miejscem. Pojęcie to często zastępowane jest także jako „landscape values”, co wydaje się być bliższe rozumieniu faktycznego podmiotu kartowania. Co więcej autorzy omawianego artykułu zwracają uwagę na silny związek walorów przestrzeni z usługami ekosystemu (można spotkać się ze sformułowaniem: social values for ecosystem services). Wynika to z licznych zbieżności w katalogu usług ekosystemu i walorów przestrzeni.
Wartości przestrzeni, które możliwe są do scharakteryzowania w procesie kartowania partycypacyjnego obejmują:
Jakie wnioski wyciągnęli Gregory Brown wraz z Patem Reedem i Christopherem Raymondem na podstawie swoich doświadczeń?
Walory przestrzenne, pomimo ich kluczowego znaczenia nie są wykorzystywane w procesach decyzyjnych. Dlaczego jest to jednak ważne? Po pierwsze – zidentyfikowane walory przestrzenne i aspekty, które na ich podstawie można wywnioskować są ważnym elementem tzw. evidence-based decision making, czyli podejmowania decyzji opartego na dowodach. Po drugie – decyzje zgodne ze zidentyfikowanymi walorami przestrzennymi sprzyjają ich większej społecznej akceptacji. Po trzecie – mogą (i powinny) one stanowić ważny argument przeciwko interesom określonych grup, działających dla własnego zysku bez poszanowania i uznania dobra wspólnego. Kartowanie walorów przestrzeni, choć jest obecnie stosunkowo łatwe do wykonania za pomocą aplikacji mobilnych i webowych, może być także wykonywane w sposób tradycyjny – poprzez nanoszenie ich przez zainteresowane osoby, bądź osoby wskazane w drodze doboru losowego lub celowego na tradycyjną, papierową mapę. Jest to jednak proces wymagający większego zaangażowania i czasochłonny. W sposób elektroniczny jest on dużo łatwiejszy do przeprowadzenia, szczególnie ze względu na stosunkowo łatwiejszy dostęp do respondentów oraz automatyczne generowanie bazy danych. Zapytania w zakresie identyfikacji walorów przestrzeni mogą obejmować wszystkie wcześniej wskazane elementy, jednak mogą one zostać także uproszczone i ograniczone do tych, które na podstawie wcześniejszych badań i analiz mogą mieć kluczowe znaczenie w procesie decyzyjnym. Uzyskane wyniki mogą pozwolić nam na wskazanie obszarów, które powinny podlegać szczególnej ochronie – np. przed zabudową, bądź zostać objęte inwestycjami pozwalającymi na wyeksponowanie tych walorów, a w określonych przypadkach – dostęp do nich. Rozbieżności w zakresie identyfikacji walorów przestrzeni w określonym miejscu, mogą sugerować potrzebę pogłębienia analiz i szczególnej rozwagi w procesie podejmowania decyzji, aby nie przyczynić się do zaistnienia konfliktów.
Więcej pozycji na ten temat:
Kahila-Tani M., Kytt. M., Geertman S., 2019. Does mapping improve public participation? Exploring the pros and cons of using public participation GIS in urban planning practices. Landscape and Urban Planning 186.
Brown G., Reed P., Raymond Ch. M., 2020. Mapping place values: 10 lessons from two decades of public participation GIS empirical research. Applied Geography, 116.
Babelon I., 2015. Mapping place values for the green, compact and healthy city: Interlinking
softGIS, sociotope mapping and communities of practice. TRITA-LWR Degree Project.
Yi-Fu Tuan, Przestrzeń i miejsce. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1987.
Brown, G. (2006). Mapping landscape values and development preferences: A method for tourism and residential development planning. International Journal of Tourism Research, 8(2).
Rantanen, H., & Kahila, M. (2009). The SoftGIS approach to local knowledge. Journal of Environmental Management, 90(6), 1981–1990.